Organisatieadviseurs Leike van Oss en Jaap van ’t Hek beschrijven in hun nieuwe boek Wederopbouw waarom organisaties steeds minder goed om kunnen gaan met de vraagstukken van vandaag. Vraagstukken die steeds vaker en sneller over elkaar heen buitelen en elkaar versterken. Onze gangbare manier van kijken, denken en werken past niet meer bij de complexe en dynamische omgeving van nu, vol onzekerheid en onvoorspelbaarheid. Daarom is het noodzakelijk om terug te gaan naar de fundamentele uitgangspunten voor organiseren en te kijken wat ons te doen staat om vraagstukken in de toekomst te kunnen oplossen, in plaats van de problemen te vergroten en meer van hetzelfde te creëren.
uitgangspunten
Organisatieverandering lukt vaker niet dan wel. Volgens de auteurs komt dit doordat de uitgangspunten die we gebruiken bij het bouwen van organisaties niet meer helpen bij de vraagstukken van nu. Daarom moeten we kijken naar de fundamenten van organiseren. Ieder fundament bestaat uit een stabiliserend en een dynamisch aspect. Deze aspecten vullen elkaar aan en houden elkaar in evenwicht. Verdwijnt de samenhang daartussen, dan verdwijnt een van beide aspecten uit het zicht. Zo dempt sterk instrumenteel organiseren bijvoorbeeld het oplossend vermogen van de professional. Wederopbouw is volgens Van Oss en Van ’t Hek werken aan die samenhang om het fundamentele evenwicht te herstellen. Dat betekent het ene aspect ruimte geven en tegelijkertijd het andere minder dominant maken.
evenwicht
Het stabiliserende aspect is in onze organisaties gaan overheersen, waardoor het dynamiserende aspect weggedrukt en afgesleten is. Terwijl juist dit dynamiserende aspect nodig is om met het complexe, onverwachte en niet-planbare om te kunnen gaan. Wederopbouw in de praktijk is het verleggen van aandacht, waardoor opnieuw een evenwicht ontstaat binnen onze uit het lood geraakte organisaties.
In deel één van het boek komen de uitdagingen voor de samenleving en organisaties aan bod. De neoliberale cultuur heeft organisaties uit het lood gebracht. Door een voortdurende versnelling en een sterke drang naar beheersing verdwijnen samenhang en resonantie, en krijgen vervreemding, onmacht en verstomming de overhand. We zitten dan vaak in echokamers opgesloten, waarbij we wel aan verandering werken maar niet bij de kern komen en alleen maar meer van hetzelfde krijgen. De eenzijdige vanzelfsprekendheden van de gangbare manier van organiseren zijn daarvan de oorzaak.
vijf fundamenten
Deel twee gaat over wederopbouw, wat dat inhoudt en over de vijf fundamenten waarin volgens Van Oss en Van ’t Hek de samenhang verdwenen is. Het gaat dan om het evenwicht tussen adaptief en instrumenteel vermogen, complexiteit en maakbaarheid, externe kloktijd en innerlijk beleefde tijd, moraliteit en amoraliteit, gemeenschap en individu. Deze vijf fundamenten worden ieder in een eigen hoofdstuk uitgewerkt door de geërodeerde kant te beschrijven, hoe we kunnen signaleren dat een fundament aandacht nodig heeft en wat ervoor nodig is om de dominante kant terug te dringen. In het slothoofdstuk komt aan de orde wat we als organisatieprofessionals te doen hebben om het evenwicht in de fundamenten te behouden.
Wederopbouw is een scherpe analyse van wat er in de samenleving aan de hand is en van de rol die organisaties daarin spelen. De auteurs leggen niet alleen de vinger op de zere plekken, maar geven ook aan wat we kunnen doen om beter aan te sluiten op de vraagstukken van nu. Dat maakt het niet alleen een confronterend, maar zeker ook een hoopvol boek. Het is uitermate goed geschreven en laat zich maar moeilijk wegleggen. Een fantastisch boek dat iedereen die in en met publieke organisaties werkt zou moeten lezen. Met een diepe buiging naar de auteurs.