Handelingsverlegenheid: Van Twijfel naar Effectief Handelen

Handelingsverlegenheid houdt in dat de professional niet handelt of weet te handelen ondanks dat er zorgen of signalen zijn, of niet weten hoe te handelen, twijfelen om te handelen of niet handelen in een bepaalde situatie, terwijl de situatie daar wel om vraagt. Het is een fenomeen dat professionals in alle sectoren raakt - van onderwijs tot zorg, van overheid tot bedrijfsleven.

In een tijd waarin de situaties waarmee je als professional wordt geconfronteerd steeds complexer worden, er steeds meer (en sneller) keuzes moeten worden gemaakt en de betrokkenen steeds kritischer en ook vaker goed geïnformeerd zijn, wordt handelingsverlegenheid een steeds urgenter vraagstuk.

De Oorsprong van Handelingsverlegenheid

Handelingsverlegenheid ontstaat uit onvermogen om (nog) adequaat te handelen en komt voort uit aarzelingen bij de professional zelf. Vaak is handelingsverlegenheid een reactie op gevoelens van angst en onzekerheid. Dit kan verschillende oorzaken hebben:

Het kan verschillende oorzaken hebben: onduidelijkheid over het probleem of de signalen, gebrek aan kennis en ervaring, of de situatie voelt onveilig voor de professional zelf. Professionals zijn onzeker over de vertrouwensrelatie, weten niet in te schatten hoe anderen de 'boodschap' gaan ervaren, denken hun relatie te schaden, of zijn bang verantwoordelijk gesteld te worden voor ongewenste gevolgen.

Handelingsverlegenheid in het Onderwijs

In het onderwijs manifesteert handelingsverlegenheid zich vaak wanneer docenten geconfronteerd worden met situaties die buiten hun comfort zone liggen. Het betreft een "toestand die ontstaat wanneer individuele leerkrachten of de school in het algemeen geen verantwoord adequaat antwoord (meer) kunnen geven op de specifieke instructie- en onderwijsbehoeften van één of meer leerlingen".

Psychologische Veiligheid als Fundament

Een crucial aspect bij het overwinnen van handelingsverlegenheid is het creëren van psychologische veiligheid. Een belangrijke voorwaarde is dat dit kan binnen een sfeer van veiligheid en vertrouwen. Bouw aan een team waarin men elkaar steunt en elkaar eerlijk en respectvol feedback geeft. Zorg dat teamleden elkaar niet veroordelen en beschuldigen en elkaar vooral tijd en ruimte geven om te oefenen en te leren.

Van Verlegenheid naar Bereidheid

Het is zaak om handelingsverlegenheid om te buigen naar handelingsbereidheid, waarbinnen medewerkers maximaal gebruik kunnen maken van beschikbare bronnen, kennis en vaardigheden. Daarbij is de hamvraag wat medewerkers nodig hebben om deze oorzaken van verlegenheid om te zetten in handelen.

Organisatieniveau: Meer dan Individuele Competentie

Handelingsverlegenheid is echter ook het probleem van de organisatie waar de professional werkt. Handelingsverlegenheid speelt op verschillende niveaus: de professionele competenties van de medewerker, de relatie van de professional met cliënten, en de steun vanuit de eigen organisatie met beleid en protocol.

Jeugdhulp: Een Bijzonder Kwetsbaar Gebied

In de jeugdhulp krijgt handelingsverlegenheid extra dimensies door de kwetsbaarheid van de doelgroep en de complexiteit van gezinssituaties. De handelingsverlegenheid van professionals wordt onder andere beïnvloed door onvoldoende kennis en vaardigheden, eigen attitude, eigen ervaringen, levensbeschouwelijke opvattingen en sociale normen.

Praktische Oplossingsrichtingen

Investeren in de organisatie en de professional is daarom nodig. Competentieontwikkeling van de professional zodat deze signalen weet in te schatten en effectief deuren opent om samen aan de slag te gaan. Dat is de bereidheid om je gevoelens te erkennen naast de objectieve feiten en te reflecteren op je eigen kwetsbaarheid/valkuilen! Dat is delen met je collega's.

De Weg Vooruit: Van Individueel naar Collectief

Het overwinnen van handelingsverlegenheid is geen individuele opgave, maar vergt een collectieve inspanning. Erkennen van de handelingsverlegenheid is een startpunt voor het uitbreiden van je competenties; het in samenwerking met andere professionals zoeken naar een 'doorbreker' en/of het inschakelen van collega's / externen met complementaire competenties.

Uiteindelijk gaat het erom dat professionals, gesteund door hun organisatie en collega's, weer het vertrouwen vinden om te doen wat nodig is. Hoe mooi zou het zijn als we handelingsverlegenheid kunnen ombuigen in handelingsbereidheid en daarbinnen maximaal gebruik maken van beschikbare bronnen, onze kennis en vaardigheden.